O peso da mentira

A palabra é multifacética. Rebosa posibilidades. Aí radica gran parte do seu poder. As palabras teñen a virtude de ser calmantes, coma o arrolo dunha nai que consegue que un bebé pase do choro a caer rendida nun sono profundo. Ou coma esa persoa que logra arrincarlle un sorriso a quen está desolado. Mais as palabras tamén poden ser ferintes, ameazadoras ou violentas. De aí a importancia de nomear as cousas con precisión. Cando alguén alega «é un xeito de falar», despois de que o seu interlocutor matice unha frase, un comentario ou unha palabra usada incorrectamente, sempre penso que aí latexa algo perverso. Porque existen moitos xeitos de expresarse, pero non pode empregarse esa virtude que teñen as palabras coma un escudo contra a propia falta de coidado. Somos responsables do uso que lles damos ás palabras.

É sorprendente a cantidade de información que podemos extraer dunha persoa só polo feito de prestar atención a como fala. Saber expresarse e saber escoitar son dúas calidades que valoro profundamente. En gran medida porque a sociedade actual está saturada de persoas que falan sen parar, que practicamente vomitan frases, pero moi necesitada de persoas que escoiten. Escoitar non sempre é sinónimo de aprender, pero si un vehículo. Con frecuencia penso en que o concepto da mentira e a capacidade do ser humano para utilizala probablemente naceu da man da propia linguaxe. As palabras resolven disputas, configuran as leis, narran historias, transmiten valores. Mais tamén manipulan, enganan, retorcen a realidade. As palabras poden ser arma. A arma da mentira.

Arredor do ano 380 antes de Cristo, Platón analizaba a retórica no seu diálogo Gorgias e a súa relación co problema ético, advertindo do perigo que implica o uso incorrecto da palabra. Especialmente cando os oradores manipulan as masas cos seus discursos. Na vida ateniense, a retórica era case a única vía que sostiña a actividade política. Ningunha persoa incapacitada para falar en público podía dedicarse á política. Un orador hábil era tamén un político poderoso. A mentira é, tamén, unha das tácticas do poder. De novo o carácter multifacético da palabra: é perigoso empregar a linguaxe para enganar, pero persuadir a través da retórica constituía un elemento esencial na vida política.

O propio cristianismo, a través dos Dez Mandamentos, prohibía o falso testemuño colocando a verdade nun lugar valioso. A verdade coma tótem. Canto aguanta no tempo unha mentira antes de que a construción levantada con esa base empece a esfarelarse? Cantas máis persoas contribúan a soster unha mentira, cantos máis colaboradores, máis grande é o engano e, polo tanto, máis difícil de desmontar. No mundo contemporáneo, aqueles que empregan a mentira coma estratexia contan coa participación de axentes que funcionan coma aspersores. As redes, a televisión, a prensa está chea de aspersores. Ás veces son incautos, opinadores que rebotan información falsa, sen reflexionar en que medida están participando coma monicreques gratuítos. Noutras ocasións hai intereses cruzados, mentiras que se empregan para tapar unha verdade que podería ser devastadora. Detrás da mentira radica, tamén, a procura dun salvavidas. É lícito que un político empregue a mentira de maneira deliberada e continuada para salvar a súa imaxe ou, en última instancia, o seu posto? Como de grave ten que ser unha mentira para provocar a súa caída? Quen ostenta o baremo para valorar esa gravidade? Pregúntome tamén no papel que xoga neste caso quen contribúe a defender a mentira e fago unha última reflexión. As persoas que apelamos á verdade e que a temos como faro, non entendemos como é posible convivir coa mentira. Como é posible comer, durmir, en definitiva, vivir, sostendo o peso da mentira sobre o lombo. Por iso mesmo tampouco entendemos que a mentira sexa compatible co exercicio da política que, en purismo, é a arte de exercer o poder público. 

Suscríbete para seguir leyendo